Do niedawna można było w literaturze spotkać się z opisem faz uzależnienia od alkoholu. Bardzo dokładnie i szczegółowo opisane objawy i kryteria na każdym z etapie uzależnienia bez problemu pozwalały na autodiagnozę w tym zakresie.  W przypadku fazy uzależnienia od narkotyków mówienie o fazach uzależnienia jest kłopotliwe. Po pierwsze nie ma naukowego wzorca faz uzależnienia, po drugie substancje psychoaktywne mają często skrajnie różne działania, przez co trudno ujednolicić model brania. Niemniej z obserwacji, praktycznego doświadczenia można wyróżnić trzy etapy: inicjacji/eksperymentowania, nadużywania i uzależnienia.

Inicjacja narkotykowa

Etap inicjacji dotyczy wszystkich osób, które chociaż raz spróbowały środków psychoaktywnych. Oczywiście, motyw do pierwszego zażycia mógł mieć różne źródła – presja grupy, czyli chęć przynależności do grupy, deficyty emocjonalne, czy ciekawość działania danej substancji. Znaczna większość osób próbujących środków psychoaktywnych zaprzestaje na tym jedno- czy dwukrotnym zażyciu. Osoby te mogły zaspokoić swoją ciekawość, doświadczyć nieprzyjemnych przeżyć, lub ich oczekiwania co do działania narkotyków mogły się rozminąć. Kolejne próby brania służą poszukiwaniu opisywanych przez innych doświadczeń po zażyciu lub przeżyciu innych doznań.

Etap eksperymentowania nie jest określony czasem ani częstotliwością brania. Istotnym rozróżnieniem tej fazy uzależnienia od narkotyków jest stosunek osoby używającej do substancji psychoaktywnych – jak działają, jakie przynoszą skutki itp. Ciekawość nie jest zła, naturalnie występuje w procesie poznawania świata. Jeśli jednak mimo wiedzy o negatywnych skutkach działania narkotyków ktoś nie poprzestaje tych destrukcyjnych działań i nie radzi sobie ze swoją ciekawością, może uzależnić się i stracić kontrolę nad braniem.

Nadużywanie narkotyków

Większość osób nie powraca do zażywania narkotyków po fazie eksperymentowania. Część osób, znając działanie substancji i konsekwencje jej zażywania, bieże dalej – więcej i częściej. Przy czym nadużywanie narkotyków nie rozumie się jako zwiększenie dawek i częstotliwości używania, które może skończyć się przedawkowaniem. Istotą tej fazy jest raczej ryzykowny styl brania, powodujący szkody w sferze zdrowotnej, rodzinnej, zawodowej, finansowej i społecznej.  Oczywiście wiąże się to ze wzrostem tolerancji na substancje psychoaktywne, a zatem ilość przyjmowanego narkotyku. Jednak główną cechą jest trudność w ukryciu brania, wzrostu konsekwencji używania narkotyków, piętrzących się problemów.

Uzależnienie od narkotyków

Zgodnie z klasyfikacją chorób ICD-10 potrzebne jest wystąpienie co najmniej trzech objawów z sześciu, aby móc mówić o uzależnieniu od substancji psychoaktywnych. Objawy są analogiczne do uzależnienia od alkoholu, które są opisane w artykule Czy jestem alkoholikiem?.

Etap uzależnienia charakteryzuje się nieumiejętnością przerwania, zaprzestania przyjmowania substancji psychoaktywnej, pojawianie się przykrych objawów po odstawieniu narkotyków lub zmniejszeniu dawki, np. lęki, niepokoje, nerwowość, bóle mięśni, omamy itp. Najczęściej osoba uzależniona próbuje usunąć te objawy, spożywając kolejną porcję narkotyku. Kolejnym objawem jest potrzeba zwiększenia dawek w celu uzyskania tych samych efektów. Częstym objawem jest rezygnacja z innych form przyjemnego spędzania czas na rzecz brania czy organizowania substancji psychoaktywnych, co może wiązać się z utratą kontroli nad zachowaniem oraz przyjmowaniem narkotyków.

Istnieją przypadki, w których osoby uzależniały się od pierwszej dawki (np. od heroiny). Mimo wiedzy o szkodliwości, zamiarze jednorazowego spróbowania tej substancji, miały silna potrzebę dalszego odurzania się. Te osoby z etapu inicjacji od razu znalazły się w etapie uzależnienia. Może się zdarzyć, że etap eksperymentowania będzie ostatnim z etapów brania. Dlatego należy pamiętać, że nie każde użycie substancji jest już uzależnieniem, ale każde może się nim stać już od jednego razu.

mgr Anna Worobiej