Każdy, kto wychował się w rodzinie z problemem alkoholowym narażony jest na silny stres. Niezależnie od wieku i roli w rodzinie – skutki nadużywania alkoholu lub narkotyków jednego z członków rodziny dotyczą wszystkich pozostałych. Również, a być może przede wszystkim, tych najmłodszych.

Jak funkcjonuje dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym?

Członkowie rodziny, w której jeden z rodziców nadużywa alkoholu, codziennie zmagają się z ogromnym stresem, koniecznością przewidywania przyszłości oraz zaspokajaniem nie swoich potrzeb. Życie rodziny koncentruje się wokół osoby uzależnionej – żeby się nie denerwowała, żeby wypoczęła, itd. Role w takiej rodzinie często podyktowane są zasadami, według jakich funkcjonuje rodzina.

Kiedy jeden czy obydwoje rodziców pije, ich role przejmują pozostali członkowie rodziny. Najczęściej jedno z dzieci musi stać się „małym dorosłym” – gotować, opiekować się rodzeństwem, sprzątać, robić zakupy, organizować życie rodzinie. Pełni rolę „bohatera rodziny”, przez rodzinę postrzegany jest jako dzielny, zaradny, gotowy do poświęceń dla rodziny, a przede wszystkim jest dumą, bo rodzina wychowała tak odpowiedzialnego i odnoszącego sukcesy młodego człowieka.

W związku z tym, że rodzina nie funkcjonuje prawidłowo, potrzebne są dodatkowe sposoby radzenia sobie z istniejącymi trudnościami w domu. Przykładowo, aby zapobiec konfliktowi, który nadchodzi wraz z pijanym rodzicem do domu, jedno z dzieci staje się „maskotką rodziny”. Od wejścia zabawia, dobrucha pijanego, aby reszta rodziny mogła pozornie normalnie funkcjonować. Maskotka dźwiga ciężar odpowiedzialności za nastroje w domu, musi umieć nie tylko zapobiegać, ale również radzić sobie ze złością pozostałych członków rodziny. Jest wypychana na pierwszy front awantury, a zadaniem jest uspokoić kłótnię.

Zupełnie inną rolę pełni „kozioł ofiarny” rodziny, który nauczony jest przyjmować i znosić wszystkie negatywne uczucia w rodzinie. Nie oznacza to, że jest to osoba najgorsza, przynosząca najwięcej zmartwień i szkód dla systemu rodzinnego. W rzeczywistości kozioł ofiarny jest obiektem zastępczym w rodzinie dysfunkcyjnej, dzięki któremu można odwrócić uwagę od istotnych problemów w domu.

Dzieci mogą też sobie radzić w sposób, na ten moment, najmniej narażający się na straty. Tak zwane „dziecko we mgle” czy „niewidzialne dziecko” w domu z problemem alkoholowym izoluje się, robi wszystko, aby nie zwracać na siebie uwagi. Nie robi problemów wychowawczych, potrafi zajmować się sobą, nie wyraża żadnych potrzeb. Niestety w dorosłości też przyjmuje taki schemat zachowania.

Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA)

Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) łączy niskie, nieadekwatne poczucie własnej wartości, czy wręcz przekonanie o bezwartościowości, tłumienie uczuć, niewyrażanie wprost swoich potrzeb, poczucie osamotnienia, nie przynależności do żadnej grupy. Osoby wychowujące się w rodzinach dysfunkcyjnych odczuwają ciągłe napięcie, jednak nie potrafią wskazać źródła tego stanu.

Przekłada się to na kłopot w nawiązywaniu trwałych, bliskich relacji. Pojawiają się trudności w pracy, w funkcjonowaniu w zespole. Cechą zakłócającą może być nadkontrola, nieuświadomiony lęk przed jakąkolwiek formą władzy, przed krytyką. Źródłem niepowodzeń może być patologiczny perfekcjonizm, który powoduje wycofywanie się z wykonywania zadania, jeżeli efekt nie sprosta własnym wyolbrzymionym wymaganiom.

Taka osoba w dalszym ciągu żyje w ciągłym stresie. Niepokój budzi w niej długotrwały spokój, poczucie bezpieczeństwa i harmonia dnia codziennego. Dzieje się tak, bo przez całe dzieciństwo (prawdopodobnie większość dotychczasowego życia) był chaos, niepewność co przyniesie wieczór, maskowanie emocji, ignorowanie własnych potrzeb. Była pewność, że po tygodniu spokoju i abstynencji rodzica, przyjdzie w końcu dzień pijackich awantur. Dzień, w którym „wszystko wraca do normy”.

Szacuje się, że dzieci wychowujące się w rodzinie z problemem alkoholowym są czterokrotnie bardziej narażone na kompulsywne radzenie sobie ze stresem, jakim są nałogi – alkoholizm, narkomania, hazard itd. Częściej też takie osoby wchodzą w relacje z osobami uzależnionymi, powielając schematy wyuczone w rodzinie pierwotnej. Stają się osobami współuzależnionymi, lub wchodzą w czynne uzależnienie.

Jak sobie radzić ze skutkami wychowywania się w dysfunkcyjnej rodzinie?

Najtrudniejszym zadaniem osób z rodziny dysfunkcyjnej jest zauważenie i nazwanie problemu, czyli przełamanie zasady „nic nie mów nikomu”. Poczucie krzywdy, jakiej doznało się w dzieciństwie, pozwala skorzystać z pomocy. Nieprofesjonalną pomoc można uzyskać na grupach wsparcia dla Dzieci alkoholików (DDA). Profesjonalną pomoc można uzyskać u psychoterapeuty, zgłaszając się na terapię indywidualną lub grupową.

W następnym artykule dowiecie się, jaki jest wpływ picia alkoholu na życie partnera.